Kopenhagen beloont toeristen voor groen gedrag

Schoffelen in ruil voor een museumbezoek, een uur gratis varen mits je troep uit het water vist. De Deense hoofdstad moedigt toeristen met een beloningssysteem aan duurzamere keuzes te maken.

In de tuinen van wijlen Barones Karen Christenze von Blixen-Finecke, ofwel Karen Blixen, bekend van haar boek, en de gelijknamige film Out of Africa, zit de Nederlandse Lijsbeth de Zee op haar hurken tussen de violen. Ze trekt geroutineerd gras, distels en paardenbloemen uit de grond. En De Zee is niet alleen: even verderop zit een Amerikaanse voorovergebogen op een krukje met haar handen in de aarde. ‘I’m so happy to be doing something real.’

In ruil voor een uur werken in de tuin krijgen de vrouwen gratis toegang tot het ouderlijk huis, het vogelreservaat en de weelderige bloementuinen van Blixen, een museum dertig kilometer ten noorden van Kopenhagen.

De uitwisseling staat niet op zichzelf. Waar Europese steden zoals Barcelona of Venetië bezoekers ontmoedigen met nieuwe toeristenbelastingen, kiest de Deense hoofdstad er voor toeristen te belonen voor goed — en groen — gedrag. Bezoekers van Kopenhagen en omstreken die de fiets nemen, of het openbaar vervoer, helpen met het rapen van afval of tuinwerk verrichten, krijgen gratis toegang tot musea, koffie, een maaltijd of een boottocht.

‘In plaats van een last voor het milieu, moet toerisme een kracht worden voor positieve verandering’, zegt Rikke Holm Petersen, hoofd marketing en communicatie van Wonderful Copenhagen, de toeristenorganisatie van de hoofdstedelijke regio. De organisatie zit achter het beloningsysteem CopenPay. Bezoekers krijgen door een campagne en het beloningssysteem een duwtje in de rug.

Op een ludieke en positieve manier, zegt Petersen, ‘motiveren we toeristen groenere keuzes te maken en proberen we bewustwording te vergroten’. ‘We richten ons op hoe mensen zich verplaatsen, wat ze consumeren en hoe ze zich verhouden tot de plaatselijke bevolking.’

Volgens een duurzaamheidsrapport uit 2023 van Kanter, een marktonderzoeksbureau in Londen, zegt 81% van de consumenten zich duurzamer te willen gedragen, maar heeft slechts 22% ook daadwerkelijk het gedrag aangepast. De Deense stad probeert die kloof te dichten. Petersen: ’De wil is er, maar het is niet altijd vanzelfsprekend om duurzame afwegingen te maken. Wij proberen te laten zien dat het wel degelijk kan en zelfs vrij makkelijk is in een stad als Kopenhagen, zonder met een beschuldigende vinger naar iemand te wijzen.’

Dus als een bezoeker een ov-kaartje kan laten zien bij de kunstmatige en sneeuwloze skipiste CopenHill, boven op een afvalverwerkingscentrale, mag je zonder te betalen de piste af. Gewapend met een schepnet kun je kosteloos varen of kajakken door de haven van Kopenhagen, mits je onderweg troep uit het water vist. Neem gebruikt verpakkingsmateriaal mee naar het Statens Museum for Kunst en je krijgt de workshop ‘kwallen knutselen van plastic afval’ aangeboden. In ruil voor moestuinieren in de buurttuin van Øens Have mag je aanschuiven voor de lunch. Ruim twintig attracties nemen deel aan CopenPay.

Christina Kaas, werkzaam bij het Karen Blixen Museum, is enthousiast. ‘Dit project is compleet in lijn met Karen Blixens waarden. Ze was een avant-gardist, stond kritisch tegenover overexploitatie, ze was een enorme liefhebber van bloemen, vogels en natuur, en vond dat haar tuinen toegankelijk moesten zijn voor iedereen. Met die gedachte haalde ze alle hekken rond haar erf weg.’

Het museum moest de inschrijving voor de wekelijkse tien werkplekken in de tuin in een mum van tijd sluiten, vertelt Kaas. ‘We kunnen hier niet vijftig toeristen met schoffels hebben rondlopen. Het moet duidelijk afgebakend zijn wat bezoekers wel en niet kunnen doen. Onze vaste hoveniers zijn een beetje bang dat de tuin wordt vernield.’

Bijkomend voordeel van het initiatief is dat meer toeristen hun weg vinden naar locaties buiten de stad, op afstand van de massa’s. Ook dat is een pijler van de toeristenorganisatie en tevens noodzakelijk voor de verduurzaming van de sector: de spreiding van bezoekers, zowel geografisch als in tijd. ‘We maken geen reclame voor het hoogseizoen’, aldus Petersen van Wonderful Copenhagen. ‘Dan zijn er mensen zat.’

Vorig jaar boekten nationale en internationale toeristen 63 miljoen overnachtingen in heel Denemarken, met Kopenhagen als veruit de populairste bestemming. De toerismesector is goed voor ruim 152 miljard Deense kroon (zo’n €20 mrd), en de industrie levert een kleine 150.000 banen op.

Vooralsnog is het CopenPay-toerismeprogramma een daverend succes, zegt Petersen. Veel activiteiten zijn voor de duur van het project tot het midden van augustus volgeboekt, en de reacties zijn overwegend enthousiast. Petersen: ‘Dit is een proefperiode. Na de evaluatie besluiten we of we het programma een vervolg willen geven.’

Het project mag in termen van aandacht en bezetting succesvol zijn, maar dat zegt weinig over de daadwerkelijke klimaatimpact. Bewustwording is een nobel streven, maar ook niet erg concreet. Zoals tijdelijk onkruidverwijderaar Lijsbeth de Zee het verwoordt: ‘Ik ben hier met het vliegtuig gekomen, dus hoe duurzaam ben ik als toerist? Ik heb wel naar treintickets gekeken, maar de kosten en reistijd waren op zijn zachtst gezegd ontmoedigend.’

Dat een groep toeristen zijn eigen herbruikbare koffiebeker meeneemt, een fiets huurt en plastic uit het water vist, is mooi meegenomen, zeker, maar in de uitstootstatistieken zal het niet af te lezen zijn.

Vooralsnog is groen toerisme een contradictio in terminis. De sector veroorzaakt mondiaal circa 10% van alle CO₂-uitstoot. Het grootste aandeel van die uitstoot is afkomstig van de luchtvaart. Daar valt nog een wereld te winnen, zegt Jan van der Borg, als hoogleraar economie verbonden aan de universiteiten van Leuven en Venetië.

Van der Borg doet sinds de jaren 80 onderzoek naar (massa)toerisme. ‘We zouden er goed aan doen wat beperkingen te stellen. Nu krijgen de luchtvaartmaatschappijen subsidies uitgekeerd en is kerosine vrijgesteld van belasting. Als we blijven doorrommelen met het klimaat en we onze gedragingen niet herzien, dan keert op een dag de wal het schip.’

We leven in een ‘grote stoornis’, a great derangement, naar een boektitel van Amitav Ghosh, stelt Edward Huijbens, hoogleraar culturele geografie in Wageningen. Hij onderzoekt de impact van toerisme op het klimaat. ‘We passen ontkenning en rookgordijnen toe om dingen te doen die overduidelijk verkeerd zijn.’ Reizen an sich is niet verkeerd, zegt hij, maar wel de manier waarop. ‘Linksom of rechtsom moeten we leren waarderen wat nabijgelegen is. Het toerisme van het thuisblijven, in plaats van in een vacuümbuis te stappen en te verdwijnen.’

Bron: FD